B. Những nguyên tắc đặc biệt
Được áp dụng khi đã xác định rõ cơ chế gây sỏi:
- Với những bệnh nhân có thể chữa triệt căn sỏi: cường cận giáp tiên phát, cường cận giáp thứ phát do thiếu vitamin D… không cần theo chế độ ăn kiêng.
- Vói những bệnh nhân còn lại, ngay cả khi không khẳng định được việc tạo sỏi do chế độ ăn, vẫn nên tuân theo nhưng nguyên tăc về dinh dưỡng nói trên.
1/Với sỏi oxalate can-xi, phụ thuộc can-xi
Đây là các sỏi Weddellite (C2), Brushite, Carbapatite (CA)
- Tuân thủ 4 nguyên tắc: uống nhiều, thức ăn cân đối, kiểm soát lượng muối, kiểm soát lượng đạm.
- Kiểm soát không để tiêu thụ không quá 900 mg can-xi/ngày và phải chia nhỏ theo các bữa ăn trong ngày. Cung cấp đầy đủ vitamin D.
2/Với sỏi oxalate can-xi, phụ thuộc oxalate
Dịch tễ
Đây là loại sỏi hay gặp nhất. Trên thực tế sỏi này thường gặp ở:
- Ở những người đột nhiên bỏ không uống sữa nữa hoặc những người dùng nước uống có ít can-xi: nguồn nước ở vùng núi lửa hoặc dùng nước qua máy lọc.
- Ở những người có bệnh tiêu hoá mãn tính (viêm đại trực tràng chảy máu, bệnh viêm hồi tràng đoạn cuối, sau phẫu thuật nối tắt ống tiêu hoá để điều trị béo phì…).
Thành phần sỏi
Can-xi của thức ăn và các sản phẩm oxalate là thành phần chính của loại sỏi này.
Can-xi
Viêcf cung cấp can-xi phải luôn dưới 900 mg/ngày và đặc biệt phải được chia đều trong các bữa ăn trong ngày. Can-xi cho phép kêlat hoá các oxalate tại ống tiêu hoá, nhờ đó giảm sự hấp thu của ruột nhờ đó nên can-xi làm giảm oxalate trong nước tiểu.
Khuyến cáo: dùng sữa trở lại và uống loại nước có nhiều can-xi ngoài bữa ăn. Đồng thời:
- Tuân thủ 4 nguyên tắc: uống nhiều, thức ăn cân đối, kiểm soát lượng muối, kiểm soát lượng đạm.
- Kiểm soát không để tiêu thụ không quá 900 mg can-xi/ngày và phải chia nhỏ theo các bữa ăn trong ngày. Cung cấp đầy đủ vitamin D.
- Tiêu thụ vừa phải, theo nhu cầu lượng đạm, tinh bột và mỡ.
3/ Đối với sỏi acide uric
Cần phải sử lý vào sản phẩm của acide uric dựa vào tính hòa tan của nó trong môi trường kiềm bởi vì acide uric kết tủa trong môi trường acide.
+ Các sản phẩm của acide uric
80% acide uric là nội sinh. Có rất nhiều yếu lố làm tăng acide uric trong máu:
- Kháng insuline, hiện tươnhj này đã được hiểu rõ trong hội chứng chuyển hoá, trong bệnh béo bụng, ở người cao tuổi và người lười hoạt động. Lượng insuline tăng cao sẽ ức chế việc đào thải acide uric của thận. Cần lưu ý, đường fructose dễ gây tình trạng kháng insuline.
- Tình trạng tăng nồng độ VLDL gây ức chế sự đào thải acide uric của thận.
- Tình trạng béo phì luôn song hành với tăng tổng hợp purine.
- Đường fructose gây giảm dị hoá purine.
- Thịt và rượu gây tăng acide uric.
+ Liên quan giữa thức ăn và tình trạng acide nước tiểu
Độ acide cao của nước tiểu là yếu tố quan trọng nhất trong việc tạo thành sỏi acide uric và cũng như viêc tạo sỏi tái phát ở người béo phì và đái đường tuýp 2.
Trên thực tế có mối liên quan ngược chiều giữa pH nước tiểu và trọng lượng cơ thể (pH nước tiểu sẽ giảm nếu trọng lượng cơ thể tăng) bởi vì sư kháng insuline tăng lên với sự tăng trọng lượng và dẫn đến việc giảm dần sự bài xuất ammonium của thận.
+ Chỉ số IMC (Indice de Mass Corporelle)
IMC = Poids en kg/Taille en cm au carre)
Ở những người có chỉ số IMC > 25 và/hoặc người béo phì luôn phải được điều trị nhằm giảm tình trạng kháng insuline với ý kiến phối hợp của nhiều chuyên khoa.
+ Vai trò của thức ăn trong việc kiềm hoá nước tiểu
- Đồ uống: sử dụng các đồ uống có khả năng kiềm hoá nước tiểu như nước có nhiều bicarbonate, uống chia đều trong ngày; nước chanh…
- Hạn chế các loại thức ăn gây acide: thịt,cá trứng,bánh mì, ngũ cốc, fromage…
- Tăng sử dụng các loại thực phẩm gây kiềm hoá: rau xanh, khoai tây, các loại quả.
- Nếu chỉ số IMC >25 cần lấy lại cân bằng về năng lượng. Nên tập thể thao đều đặn >30 phút mỗi ngày.
4/ Đối với sỏi cystine
Để dự phòng tránh sỏi tái phát cần phải
- Uống thật nhiều nước hàng ngày để pha loãng nước tiểu.
- Kiềm hoá nước tiểu.
- Kiểm soát quá trình sản xuất cystine bằng việc hạn chế lượng thịt tiêu thụ tối thiểu theo nhu cầu hàng ngày và phải chia đều theo các bữa ăn. Trong trường hợp nặng cần ăn theo đơn của bác sĩ.
Bác sĩ Lê Sĩ Trung chuyên điều trị các bệnh tiết niệu:
