Tình trạng tái phát của sỏi tiết niệu đặt ra câu hỏi về quá trình hình thành sỏi. Đây là hậu quả của sự mất cân bằng cần phải có thời gian để tạo lại tình trạng ổn định để loại bỏ nguyên nhân bệnh sỏi.
Trước khi khám dinh dưỡng, bệnh nhân sỏi tiết niệu cần có:
- Các xét nghiệm máu và nước tiểu.
- Hỏi về chế độ ăn: số lượng, chất lượng, các bữa ăn
- Bổ xung vitamin D.
Những nguyên tắc mới phù hợp với bệnh sỏi
- Phải đạt được sự bài tiết nước tiểu với số lượng nhiều hơn người bình thường.
- Sử dụng thực phẩm đa dạng và cân bằng, phù hợp với từng bệnh nhân. Hết sức lưu ý đến việc phân bố giữa các bữa ăn.
- Bổ xung vitamin D, B6, chất xơ, kali, magnesium.
- Đặc biệt lưu ý đến những thực phẩm dễ tạo sỏi là muối và thịt.
A.Những nguyên tắc cơ bản về dinh dưỡng để tránh sỏi tái phát
Cần được áp dụng trước khi quá trình tạo sỏi sảy ra nhằm tránh sự tái phát của sỏi dựa trên sự hiểu biết về cơ chế tạo sỏi của tựng bệnh nhân, bao gồm:
- Tăng bài tiết nước tiểu.
- Sử dụng thực phẩm đa dạng và cân bằng.
- Những lời khuyên về thực phẩm.
-
1/ Đồ uống thích hợp để tăng bài niệu và cung cấp can-xi
+ Bệnh nhân cần uống nhiều nước để đạt được > 2,5l nước tiểu ổn định trong toàn bộ thời gian mỗi ngày với tỷ trọng nước tiểu vào buổi sáng đạt khoảng 1010. Việc tăng số lượng nước tiểu nhằm mục đích hoà loãng nước tiểu trong thời gian cả ngày và đêm để giảm nồng độ các chất tạo sỏi trong nước tiểu.
Số lượng nước uống mỗi ngày tuỳ theo thời tiết, các hoạt động cá nhân, trọng lượng cơ thể.
Chia đều lượng nước uống trong cả ngày và đêm
Đa dạng các loại nước uống: nước uống thông thường, nước có ga, tránh đồ uống có đường hoặc muối.
Trên thực tế, nhiều bệnh nhân dễ bị sỏi tái phát do không áp dung đúng việc nước nước đủ và đều. Cần uống đủ và nhất là phân chia lượng nước uống đều trong cả ngày lẫn đêm để giảm độ cô đặc của nước tiểu nhất là về buổi sáng. Một số kinh nghiệm nhỏ rất hữu ích đó là thường xuyên đem theo những chai nước nhỏ khi ra khỏi nhà, uống nước trước và sau khi đi tiểu, uống trước khi ngủ và ngay khi tỉnh dậy…
+ Cung cấp can-xi phù hợp: Ngoài tác dung hoà loãng nước tiểu, đồ uống còn là nguồn cung cấp các chất khoáng. Cần biết rõ thành phần chất khoang có trong đồ uống để tránh đưa vào cơ thể quá nhiều can-xi, phospho, magne…
2/ Sử dụng thức ăn đa dạng và cân bằng
+ Mục đích:
Các loại thức ăn khác nhau cần được phân đều trong nhiều bữa ăn trong ngày nhằm bảo đảm dinh dưỡng mà không gây tăng đậm độ nước tiểu quá cao.
+ Những sai lầm thường gặp về dinh dưỡng:
- Về nhu cầu: những bệnh nhân bị sỏi tái phát thường có thói quen xấu là ăn quá nhiều muối và đạm trong khi đó lại thiếu rau và nước.
- Về phân bố các bữa ăn: Sỏi tái phát thường gặp ở những người chỉ dùng 1 bữa chính trong ngày, chủ yếu là bữa tối. Bữa sáng thường ít, bữa trưa chủ yếu là thức ăn nhanh trong khi đó bữa tối lại quá nhiều chất bổ , đặc biệt là đạm và chất khoáng.
+ Phân phối các bữa ăn hợp lý:
Việc phân bố các bữa ăn trong ngày rất quan trọng nhằm cung cấp dinh dưỡng và giữ đậm độ nước tiểu hợp lý. Cần có ít nhất 3 bữa trong ngày thay đổi với sự cân đối các loại thức ăn cần thiết sau:
- Sữa và các sản phẩm của sữa.
- Thịt, cá, trứng.
- Tinh bột.
- Rau xanh.
- Hoa quả.
- Chất béo.
3/ Lời khuyên về dinh dưỡng
Sử dụng nhiều loại thực phẩm đa dạng, cân bằng, chia đều phù hợp với từng người. Mỗi bữa ăn phải cung cấp cho mọi người trong gia đình đầy đủ thành phần sau:
- Chất đạm.
- Can-xi.
- Rau.
- Hoa quả.
- Tinh bột.
- Chất béo.
- Vitamin D.
- Muối.
+ Chất đạm: Thịt, cá, trứng.
Nên ăn ít (phù hợp theo lượng cơ bắp của từng người) và phải chia đều trong các bữa ăn để tránh cô đặc urê trong nước tiểu.
Ước lượng số lượng đạm cần dùng dựa vào lượng urê nước tiểu/24 giờ:
- Tính theo đơn vị mmoles/ 5 = Số gr protein hấp thu/ngày.
- Hoặc theo đơn vị gram x 3,5 = Số gr protein hấp thu/ngày.
Chỉ nên ăn 1 gr chất đạm/ 1 kg cân nặng/ ngày và chia đều trong 3 bữa ăn.
+ Chất can-xi: Sữa và sản phẩm của sữa.
Can-xi và vitamin D cần thiết cho xương, cơ, thần kinh.
Quan niệm sai lầm hay gặp là kiêng uống sữa để tránh sỏi tái phát hoăc ngược lại, sử dụng quá nhiều sữa và sản phẩm của sữa. Đối với bệnh nhân sỏi tiết niệu, các nhà dinh dưỡng khuyên dùng sữa hàng ngày (nhưng phải uống thêm nước và chia nhỏ thành nhiều lần). Sữa và sản phẩm của sữa cung cấp nhiều can-xi, với bệnh nhân sỏi tiết niệu cần đưa vào cơ thê khoảng 900 mg can-xi/ngày, trong khi đó 1 hộp sữa tươi 180ml cho khoảng 200 mg can-xi; 100 gr fromage trắng = 110 mg can=xi; 125 gr sữa chua = 180 mg can-xi.
+ Rau
Cần ăn rau trong tất cả các bữa. Rau cung cấp chất xơ , kali, magne… và rất ít năng lượng.
Hoa quả
Ngược lại với rau, hoa quả có rất nhiều đường nên cần hạn chế, chỉ nên ăn 2-3 quả nhỏ mỗi ngày. Nước hoa quả không có chất xơ nhưng có nhiều đường nên cần hạn chế sư dụng như hoa quả.
+ Tinh bột
Cơm, bánh mỳ, đậu… cung cấp nhiều tinh bột, đường vitamin, chất khoáng. Tinh bột được sử dụng trong các bữa ăn để tuỳ theo nhu cầu cung cấp năng lượng.
+ Chất béo
Số lượng chất béo tiêu thụ hàng ngày tuỳ theo nhu cầu năng lượng cơ thể. Chất béo cung cấp acide béo,vitamin A,D và E. Hiện nay viêc cung cấp DHA và EPA vãn thương chưa đủ. Chất béo nguồn gốc thực vật rất tốt, chúng cung cấp kali, magne và chất xơ.
+ Vitamin D
Tình trạng thiếu hụt vitamin D rất phổ biến ngay cả với chế độ ăn đa dạng và cân bằng. Do vậy cần sử dụng thêm viên vitamin D sao cho đạt nồng độ vitamin D trong máu từ 20-60 ng/ml. Lưu ý rằng, vitamin D có nhiều trong dầu ăn, sữa.
+ Muối
Sử dụng nhiều muối gây tăng natri trong nước tiểu dẫn đến việc đào thải nhiều can-xi, oxalate, cystine, acide uric là các chất dễ lắng đọng trong nước tiểu gây ra sỏi.
Mỗi ngày cần dùng 6-8 gr muối chia đều trong các món ăn. Để biết chính xác lượng muối cung cấp đủ hay không dựa vào hàm lượng muối trong nước tiểu (bình thường từ 100-150 meq/ngày).
Công thức tính lượng muối cần dùng mỗi ngày dưa theo hàm lượng muối trong nước tiểu: Natri nước tiểu 24h tính theo mmol/17 = gr muối/ngày
Cần lưu ý các loại thức ăn chứa nhiều muối, chia đều lượng muối trong các bữa ăn, nên dùng thêm rau thơm, phẩm màu thực vật để giảm lượng muối.
4/Tăng khả năng chống sỏi tái phát
Việc tăng tiêu thụ citrate, potassium và magnesium trong khẩu phần ăn hàng ngày giúp việc chống tạo sỏi. Nên dùng các loại nước chanh, rau xanh , ngũ cốc, bánh mỳ, đậu.
Người thân trong gia đình có trách nhiệm nhắc nhở bệnh nhân thực hiện đúng và thường xuyên chế độ dinh dưỡng. Viêc tham gia câu lạc bộ nhưng người bị sỏi sẽ tăng cơ hội trao đổi kinh nghiệm trong việc phòng chống sỏi tái phát.
Bác sĩ Lê Sĩ Trung chuyên điều trị các bệnh tiết niệu:
